Çölleşme, kurak, yarı kurak ve yarı nemli bölgelerde, iklim değişimleri ve insan faaliyetleri sonucunda meydana gelen arazi tahribatı olarak tanımlanmaktadır. Doğal çevreyi olumsuz etkileyen bu süreç, içerisinde yaşayan insanlar da dâhil olmak üzere tüm canlılar için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra, çölleşme yalnızca yerel ekosistemleri değil, küresel ölçekte gıda kıtlığı, açlık, göç, işsizlik, yoksulluk, savaş ve istikrarsızlık gibi büyük sorunları da beraberinde getirmektedir.
Türkiye, Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi’nde tanımlandığı gibi, kurak, yarı kurak ve yarı nemli alanlara sahip bir ülkedir. Ülkemiz iklim yapısı ve topoğrafik özellikleri nedeniyle toprakları erozyona karşı hassastır. Ayrıca, insan faaliyetlerinden kaynaklanan yanlış arazi kullanımı gibi faktörler de çölleşme riskini artırmaktadır. Bu tehditle mücadele edebilmek için çölleşmenin izlenmesi ve öncelikli hassas alanların belirlenmesi büyük önem taşımaktadır.
Bu doğrultuda, Bakanlığımız Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ile TÜBİTAK-BİLGEM iş birliğiyle Havza İzleme ve Değerlendirme Sisteminin Geliştirilmesi (HİDS) Projesi yürütülmüştür. Proje kapsamında geliştirilen Türkiye Çölleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası ile ülkemize özgü çölleşme kriter ve göstergeleri belirlenmiş, Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı bir çölleşme modeli oluşturulmuştur. 2015 yılında tamamlanan bu çalışmalar sayesinde, ulusal ölçekte çölleşmeye duyarlı alanlar tespit edilerek “Türkiye Çölleşme Hassasiyet Haritası” hazırlanmıştır.
Söz konusu çalışma kapsamında, çölleşmeyi kapsamlı bir şekilde değerlendirebilmek adına 7 temel kriter ve 48 gösterge belirlenmiştir. Geliştirilen model, çölleşme sürecini iklim, su, toprak, arazi örtüsü, arazi kullanımı, topoğrafya, jeomorfoloji, sosyo-ekonomi ve yönetim gibi faktörler açısından bütüncül bir yaklaşımla ele almaktadır.
Bu bilimsel çalışmalar, Türkiye’de çölleşmeyle mücadelenin daha sistematik ve etkili bir şekilde yürütülmesini sağlamış, sürdürülebilir arazi yönetimi için önemli bir yol haritası oluşturmuştur.
Oluşturulan Türkiye Çölleşme Hassasiyet Haritasına göre;
Ülke topraklarımızın yaklaşık olarak ’i zayıf, P,9’ u orta ve ",5’i yüksek hassasiyet grubunda bulunmaktadır. Türkiye'de Konya gibi kurak ve mikro klima özelliği gösteren bölgelerimiz bulunmakta ve bu alanlar çölleşme açısından sıcak notalarımızı oluşturmaktadır. Konya-Karapınar, Iğdır-Aralık ve Urfa-Ceylanpınar çok yüksek hassasiyeti gösteren bölgeler olarak görülürken, Tuz Gölü havzası, Ereğli-Karaman bölgesi, Urfa-Ceylanpınar-Mardin-Batman hattı ile Eskişehir çevresi orta ve yüksek hassasiyet grubunu oluşturmaktadır. Yeşilin, yağışın ve nemin bol olduğu Karadeniz bölgesi ise en düşük hassasiyet sınıfında yer almaktadır.
Türkiye Çölleşme Hassasiyet Haritası arazi kullanım durumuna göre incelendiğinde;
Türkiye’deki orman alanlarının yalnızca %0,36’ sı yüksek çölleşme hassasiyetindeyken, 0,79’ u orta ve h,86’sı düşük düzeyde çölleşme hassasiyetindedir. Türkiye’deki tarım alanlarında çölleşme hassasiyeti daha yüksek derecede olup; tarım alanlarının &,25’i yüksek, d,77’ si orta ve %8,98’i ise düşük derecede çölleşme hassasiyeti göstermektedir. Mera alanlarının ise 4,56’sı yüksek, R,45’i orta ve ,99’u düşük çölleşme hassasiyetindedir.
Üretilen harita sayesinde, ülkemizin çölleşme trendi belirlenmiştir. Oluşturulan izleme ve değerlendirme sistemi sonucuna göre çölleşme açısından tedbir alınması gereken öncelikli alanlar belirlenmekte ve hangi kritere göre hassasiyet altında olduğu tespit edilebilmektedir. Yapılan tespit sonucu ortaya çıkmış olan olumsuz duruma müdahale edilebilmesi için ilgili kurum kuruluşların ve vatandaşlarımız gerekli tedbirleri alabilecek ve buna göre faaliyet yürütebilecektir. Bu sayede, tahrip olan arazinin iyileştirilmesine ilave olarak, arazinin tahrip olmadan önce korunması ve sürdürülebilir kullanımı sağlanmış olacaktır.
Türkiye Çölleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası Doğrulama ve Kalibrasyon Çalışmaları
Türkiye Çölleşme Modeli ve Hassasiyet Haritası’nın doğrulama ve kalibrasyon çalışmaları, öncelikle Gediz Havzası’nda (pilot saha) gerçekleştirilmiştir. Yapılan saha çalışmaları sonucunda, çölleşme modeli ve hassasiyet haritasının yüzde 90 güven aralığında, mikro havza bazında yüzde 94 oranında tutarlı sonuçlar ürettiği tespit edilmiştir. Elde edilen başarılı sonuçlar doğrultusunda, çalışmaların tüm Türkiye’yi kapsayacak şekilde genişletilmesi kararlaştırılmıştır.
Bu amaçla, Bakanlığımız ve TÜBİTAK iş birliğiyle “Türkiye Çölleşme Modeli Doğrulama ve Kalibrasyon Projesi” başlatılmıştır. Proje kapsamında;
Çölleşmenin izlenmesi amacıyla geliştirilen izleme sistemi sayesinde, sektör, havza ve il bazında çölleşme ile mücadele kapsamında yürütülen faaliyetlerin durumu takip edilmekte ve alınması gereken önlemler raporlanmaktadır.
