12-23 Ekim 2015 tarihlerinde Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi 12. Taraflar Konferansı (UNCCD COP12) ülkemiz ev sahipliğinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. COP kararları 3. Madde gereğince; 2030 yılına kadar Arazi Tahribatının Dengelenmesi (ATD) hedeflerinin belirlenmesi ve arazi tahribatı trendlerinin izlenmesi istenmektedir.

Toprak Organik Karbonu (TOK); arazi tahribatının dengelenmesi, ülke topraklarının sürdürülebilir kullanımı ve iklim değişikliğinin yarattığı olumsuz etkilerinin azaltılması ve/veya giderilmesi açısından son derece önemli ve etkin bir araçtır.

Arazi tahribatının dengelenmesine yönelik belirlenen 3 küresel göstergeden (arazi örtüsü, arazi verimliliği, karbon stokları) biri olan TOK’a ilişkin ülkemizin mevcut karbon stoğunun belirlenmesi, TOK stoğunda yaşanan değişimin izlenmesi ve arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması hedeflenmektedir.

Bu bağlamda T.C Tarım ve Orman Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (ÇEM) ile TÜBİTAK-BİLGEM arasında 5 Nisan 2017 tarihinde imzalanan “Toprak Organik Karbonu Projesi” kapsamında topraktaki organik karbon miktarının hesaplanmasına ve ülkemizin mevcut durumunun ortaya konmasına yönelik ayrıntılı çalışmalar yürütülmektedir.

Bu bağlamda projenin hedefleri,

• • Türkiye’nin toprak organik karbon stoğunun belirlenmesi
  • Ulusal Toprak Organik Karbon haritasının hazırlanması
  • Karbon stoğunda yaşanan değişimlerin izlenmesi
  • Karbon stoğunun korunması ve/veya arttırılmasına yönelik stratejilerin belirlenmesi olarak önceliklendirilmiştir.

Proje kapsamında güncel, dinamik ve yenilenebilir, istatiksel TOK modeli geliştirilmiştir.

Ulusal ölçekte TOK stoklarının düşük, yeterli veya yüksek olduğu arazi kullanım türlerinin belirlenmesi ve konumlarının haritalanması ulusal arazi kullanım politikalarının geliştirilmesi için de gereklidir. Bu bağlamda, T.C Tarım ve Orman Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (ÇEM) ve TÜBİTAK-BİLGEM-YTE iş birliği ile yürütülen “Türkiye Toprak Organik Karbonu Projesi” sonucunda, yüksek çözünürlüklü ve çok ayrıntılı bir Türkiye Toprak Organik Karbon Stok Haritası üretilmiştir.

Projede, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) başta olmak üzere çeşitli kamu kurumları, üniversiteler ve kaynaklardan temin edilen koordinatları belli 21.061 noktaya ait mevcut ve güncel veri setleri ve bu veri setlerinden üretilen veriler çeşitli karar kurallarından geçirildikten sonra değerlendirmeye alınmıştır.

TOK stoklarının modellemesi ve haritalaması için Random Forest makine öğrenme algoritması kullanılmıştır. Mekânsal ve zamansal dinamikliğe sahip Türkiye TOK Modelinde; iklim, arazi kullanımı ve arazi örtüsü (AKAÖ), toprak, ana materyal, topografya ve net birincil üretim ana kriterleri altında 260 değişken tanımlanmış ve toprakta organik karbonun davranışını en iyi şekilde temsil eden en az 16 değişken kullanılarak model haritası üretilmiştir.

Oluşturulan Toprak Organik Karbonu Projesine göre;

Türkiye topraklarının 0-30 cm’lik kısmında toplam 3 milyar 516 milyon ton organik karbon stoğunun depolandığı tahmin edilmiştir.

Türkiye ölçeğinde üretilen güncel TOK haritası, CORINE’den uygulanan arazi kullanım sınıflarına göre incelendiğinde,

• Orman alanlarında ortalama 55,6 ton/ha,
• Tarım alanlarında 35,9 ton/ha ve
• Mera alanlarında 49,7 ton/ha karbon bulunmaktadır.
• Geniş yapraklı ormanlarda ortalama 60,1 ton/ha,
• İğne yapraklı ormanlarda 56,7 ton/ha
• Karışık ormanlarda ise 66,29 ton/ha karbon hesaplanmıştır.

İl bazında incelediğimizce;

• En yüksek karbon stoğuna sahip illerimiz; Rize 111,7 ton/ha, Trabzon 102,1 ton/ha ve Ordu 94,4 ton/ha olarak sıralanırken,
• En düşük karbon stoğuna sahip illerimiz; Nevşehir 24,3 ton/ha, Diyarbakır 26,1 ton/ha ve Şanlıurfa 27,2 ton/ha ile olarak belirlenmiştir.

Havza bazında incelediğimizde;

• En yüksek karbon stoğuna sahip havzalarımız; Doğu Karadeniz 100,1 ton/ha, Çoruh 71,8 ton/ha ve Doğu Akdeniz 63,4 ton/ha olarak sıralanırken;
• En düşük karbon stoğuna sahip havzalarımız Meriç Ergene 34,1 ton/ha, 36,2 ton/ha ve Konya Kapalı 36,4 ton/ha olarak hesaplanmıştır.

Modelleme sonucu elde edilen harita üzerinde çeşitli senaryo analizleri gerçekleştirilmiştir. İlk olarak Arazi Kullanım ve Arazi Örtüsü değişikliklerinin TOK Stok üzerindeki etkilerini ortaya çıkartabilmek için referans değerler elde edilmiştir. Örneğin 1 ha çıplak alan statüsündeki arazinin orman alanına dönüştürülmesi sonucu 42,9 ton/ha karbon artımını sağlarken, 1 ha orman alanının tarım alanına dönüştürülmesi 19,72 ton/ha karbon kaybolmasına neden olacağı hesaplanmıştır. Ayrıca iklim değişikliğinin TOK üzerindeki etkisi de incelenmektedir.